بورس و بورس اوراق بهادار

بورس

به فرانسوی Bourse یا بهابازار به بازاری سازمان‌یافته اطلاق می‌شود .که قیمت گذاری، خرید و فروش کالا، بازار تبادل ارز خارجی،قرارداد آتی و اوراق بهادار در آن انجام می‌پذیرد.بورس به دو نوع بورس اوراق و بورس اوراق بهادار طبقه‌بندی می‌شود. در بورس کالا، کالا و در بورس اوراق بهادار، سهام و اوراق قرضه مورد معامله قرار می‌گیرد. هرچند کلمه بورس عموماً در معنی بورس اوراق بهادار به کار گرفته می‌شود.

تاریخچه بورس

بازرگانان و کسبه شهر بروژ در بلژیک در میدانی به نام تر بورس در مقابل خانه اشرف زاده به نام واندر بورس جمع میشدند . خرید و فروش می کرد به همین علت از آن تاریخ به بعد مکانهایی که مردم در آن خرید و فروش می کردند. به بورس معروف شدند.

البته در آن زمان این مکانها نظم و انضباط خاصی نداشتند. و همه افراد می توانستند بدون کمترین محدودیتی در آنجا فعالیت کنند. اما به مرور زمان نظم و انضباط خاصی در این مکانها حکم فرما شد .به نحوی که که پس از مدتی فقط بازرگانان، صرافان و دلالان اجازه پیدا کردند. که در این مکانها به خرید و فروش بپردازند. در گذر زمان تالارهای مسقف بورس شکل گرفتند. و بازرگانان که تا پیش از این در هوای آزاد خرید و فروش می کردند. برای خرید و فروش به این تالارها می رفتند .و در بسیاری از منابع علمی و تاریخی، زمان آغاز به کار تالار های بورس مسقف را به عنوان تاریخ رسمی تاسیس بورس در دنیا معرفی می کنند. اگر چه همانطور که گفتیم، پیشینه آن به قبل از قرن پانزدهم میلادی باز می گردد.

سال ۱۴۶۰ میلادی اولین مرکز بورس اوراق بهادار جهان، در شهر ( انورس ) بلژیک تأسیس شد. اما رسمیت بورس اوراق بهادار با انتشار سهام کمپانی هند شرقی هلند در سال ۱۶۰۲ میلادی در بورس آمستردام شکل گرفت. البته کمپانی هند شرقی هلند اولین شرکت سهامی به‌شمار نمی‌آید. بلکه اولین شرکت سهامی در سال ۱۵۵۳ میلادی با نام  مسکووی در روسیه ایجاد شد.

بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۴۶ و فرابورس ایران نیز در ۱۹ آبان ۱۳۸۷ افتتاح شد.

انواع بورس

بورس کالا

بازاری که در آن خرید و فروش کالاهای معین صورت می گیرد. و به طور منظم و دایٔم فعال است بورس کالا نام دارد. در بورس کالا معمول مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می گیرد. هر بورس کالایی را با نام همان کالایی که مورد معامله قرار می گیرد .نامگذاری می کنند. مثل بورس نفت و بورس گندم.

بورس ارز

در بورس ارز، همان طور که از نام آن مشخص است، کار خرید و فروش پول های خارجی انجام می گیرد. این بورس در کشور ایران فعال نیست .اما در کشورهای پیشرفته فعالیت چشمگیری دارد.

بورس اوراق بهادار

در بورس اوراق بهادار دارایی های مالی از قبیل سهام، اوراق مشارکت و… مورد معامله قرار می گیرد. در ایران، به بازار خرید و فروش اوراق بهادار که به طور رسمی و دایٔمی در محل معینی تشکیل می شود. “بورس اوراق بهادار” می گویند.

انواع بازارهای بورس در ایران

تا به امروز، چهار بورس بزرگ کشور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت میکنند:

الف: بورس اوراق بهادار تهران: که در آن سهام شرکت ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خرید و فروش میشود.

ب: فرابورس ایران: که در آن هم سهام شرکتهایی که بنا به دلایلی موفق یه پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمیشوند .مورد معامله قرار می گیرد.

ج: بورس کالای ایران: که در آن انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و … خرید و فروش میشود.

د: بورس انرژی: که در آن حاملهای انرژی از جمله برق، زغال سنگ و کک خرید و فروش میشود.

طیق آمار و گزارشهای ارائه شده از سوی مسئولان سازمان بورس، تا پایان شهریور ماه ۱۳۹۸ سهام بیش از ۶۰۰ شرکت در بازار بورس و فرابورس پذیرش شده .و مورد معامله قرار گرفته است. همچنین بیش از ۱۳ میلیون کد سهامدارای نیز به ایرانیان ارائه شده است.

شروع به کار

برای معامله در بازار بورس، هر شخصی حقیقی یا حقوقی نیاز به یک کارگزار رسمی و کد معاملاتی دارد.  کارگزار در واقع واسط بین معامله‌گر و بازار بورس می‌باشد. افراد عادی جامعه نیز می‌توانند با دریافت کد معاملاتی از کارگزاری‌های رسمی، خرید و فروش سهام و اوراق‌بهادار را در بورس انجام دهند. امکان معاملات آنلاین سهام، پیگیری قیمت‌ها و سایر اطلاعات موردنیاز تحلیل سهام از طریق اینترنت، باعث شده‌است رغبت بیشتری برای حضور در بورس در بین افراد ایجاد شود.

همچنین باید توجه داشت که علاوه بر خرید مستقیم می‌توان با روش‌های غیر مستقیم نظیر صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری یا صندوق‌های قابل معامله در بورس یا قراردادهای سبد گردانی نیز در بازار سرمایه ایران اقدام به خرید و فروش سهام نمود.

وظیفه کارگزاری ها چیست

هیچگاه خودمان نمی توانیم مستقیما به تالاربورس برویم و سهام خریداری کنیم بلکه باید برای خرید سهام به کارگزاری ها مراجعه نماییم. زیرا کارگزاریها وکیل و نماینده تام الاختیاربرای خرید و فروش سهام هستند. و بدون واسطه آنها هیچ کس نمی تواند درتالار بورس خرید و فروش کند.

اغلب مردم هنگام افت قیمت ها در تالارمعاملات بورس جهت مشاهده تابلوی قیمت های تالار بورس و مشورت کردن با سایرسهامداران و دلگرمی دادن به یکدیگر حضورمی یابند. و حضور آنها در تالار بورس الزامی نیست.

سهام بورس چیست

هر شرکت سهامی به قسمت های مساوی که هر کدام یک سهم نامیده می شوند. تقسیم می شود که معمولا قیمت اسمی هر سهم در ایران 1000 ریال است. طبقه بندی سهام براساس حقوق دارنده دو نوع است :

1. سهام ممتاز
2. سهام عادی

سهامداران عادی مالکان اصلی شرکت هستند .که دارای حقوق و مزایایی مانند :حق دریافت سود سهام (EPS) ، حق رای دادن درمجامع عمومی عادی و فوق العاده ، حق تقدم درخرید سهام جدید ، حق باقیمانده دارایی پس ازانحلال شرکت ، حق اطلاع ازفعالیت های شرکت می باشند . دارندگان سهام ممتاز هم علاوه بر مزایایی که سهامداران عادی ازآن بهره می برند . در هنگام انحلال شرکت نسبت به دارندگان سهام عادی در دریافت ارزش اسمی سهام خود اولویت دارند.

انواع سرمایه گذاری بازار سهام

در بازارسهام سرمایه گذاران باید یکی از سه شکل

سرمایه گذاری کوتاه مدت و بلند مدت و میان مدت را پس ازمشورت با افراد مورد اعتماد و با مطالعه و تحلیل انتخاب کنند. برای سرمایه گذاری بهتراست. هرچند ماه یک بار با اشخاص واجد الصلاحیت همچون کارگزاران بورس و یا شرکتهای مورد اعتماد مشورت کرد که آیا سهام شرکتی را که خریداری نموده اید نگهدارید یا بفروشید.

درسرمایه گذاری کوتاه مدت، سرمایه گذاران سهام خاصی را می خرند و پس از 3 الی 4 ماه می فروشند. در سرمایه گذاری میان مدت سرمایه گذاران سهام خود را به مدت یکسال نگه می دارند و بعد اقدام به فروش یا نگهداری آن می کنند.

در سرمایه گذاری بلند مدت سرمایه گذاران بیش ازیکسال سهام خود را نگه می دارند.البته گروهی نیز به نوسان گیر مشهور هستند.که هرهفته سهام قبلی را می فروشند وسهام جدیدی می خرند اما نباید فکر کنید نوسان گیرها بیش ازدیگران سود می برند. زیرا ممکن است افرادی که بلند مدت سرمایه گذاری می کنند. رضایت بیشتری از نوسان گیرها داشته باشند.

مرجع رسیدگی به اختلافات بازارسرمایه و برخی از قوانین بورس

نحوه حل و فصل اختلافات در بورس اوراق بهادار

((مطابق ماده 36 قانون بازار اوراق بهادار، اختلافات بین کارگزاران، بازارگردانان، مشاوران سرمایه گذاری، ناشران، سرمایه گذاران و سایر فعالان، ناشی از فعالیت حرفه ای آن ها در صورتی که در کانون مربوطه منجر به سازش نگردد، توسط هیأت داوری رسیدگی می گردد. همچنین رسیدگی به دعاوی ناشي از عدم پرداخت سود توسط ناشران، موضوع ماده 15 قانون توسعه ابزارها و نهادهاي مالي جديد نیز، در صلاحیت اين مرجع می باشد.))

حل و فصل اختلافات در بازار سرمایه از طریق هیأت داوری به عنوان مرجع اختصاصی شبه قضایی صورت میگیرد. دعاوی مربوط به بازار اوراق بهادار ابتدا در کانونها به عنوان تشکل های خود انتظام مطرح میگردد. در حال حاضر کانون کارگزاران، کانون نهادهای سرمایه گذاری و کانون شرکت‌های سرمایه گذاری سهام عدالت تحت نظر سازمان بورس اوراق بهادار مشغول به فعالیت هستند.

نحوه رسیدگی به اختلافات در کانونها به این صورت است که ابتدا خواهان شکایت خود را نزد دبیرخانه کانون مطرح میکند و دبیرخانه موضوع شکایت و مدارک و مستندات را با تعیین مهلتی جهت پاسخگویی برای خوانده ارسال می نماید. در صورتی که پاسخ خوانده مورد قبول خواهان باشد، باید اسناد سازش به دبیرخانه تحویل داده شود. در غیر این صورت جلسه کمیته سازش در کانون تشکیل و درصورت عدم سازش منجر به صدور گواهی عدم سازش می گردد.

اختلافات درصورت عدم سازش در کانون ها طبق ماده 36 قانون بازار اوراق بهادار، در هیأت داوری رسیدگی می‌شود. جهت رسیدگی به دعوا در هیات داوری بورس اوراق بهادار خواهان نسبت به ثبت دادخواست الکترونیک اقدام مینماید .و پس از آن مدارک و مستندات را به همراه گواهی عدم سازش تحویل دبیرخانه هیأت میدهد. دبیرخانه نسبت به محاسبه هزینه اقدام و خواهان باید هزینه را ظرف ده روز واریز نماید. در مرحله بعد هیأت داوری تاریخ جلسه رسیدگی را تعیین و به طرفین اعلام مینماید. حضور وکیل دادگستری در جلسه با وکالتنامه معتبر و ابطال تمبر به میزان قانونی بلامانع می‌باشد.

هیأت داوری بورس اوراق بهادار متشکل از سه عضو می باشد. که ­یک عضو قاضی دادگستری است که توسط رئیس قوه قضاییه انتخاب می‌شود. و دو عضو دیگر از اقتصاددان و متخصصان در امور مالی هستند .که مورد تایید شورای عالی بورس و اوراق بهادار می‌باشند. طبق ماده 37 قانون بازار اوراق بهادار آرای صادر شده از سوی هیأت داوری  قطعی و لازم الاجراست و اجرای آن به عهده اداره ها و دوایر اجرای ثبت اسناد و املاک میباشد.

لازم به ذکر است که طبق ماده 15 قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، در صورتی كه اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار يا بازار خارج از بورس و يا اوراق بهادار مبتنی بر کالا كه در بورس کالا پذیرفته میشود متضمن سود مصوب، سررسید شده يا تضمین شده باشد، بايد به موقع و در چهارچوب مقررات توزیع و پرداخت شود . در صورت خودداری ناشران و شكايت صاحبان اوراق بهادار يا سازمان، موضوع در هیأت داوری قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران طرح و آراء صادره در این خصوص از طریق اجرای احکام دادگاهها قابل اجرا است.

خرید و فروش اوراق بهادار توسط کارگزار بدون اذن و اطلاع سهامدار

خرید یا فروش بدون سفارش از دو طریق کیفری و حقوقی قابل پی گیری است .جنبه کیفری مستند به ماده 50، 51 قانون بازار اوراق بهادار می باشد. و در صلاحیت محاکم دادگستری است .جبران خسارات ناشی از این جرم می تواند .همزمان با طرح دعوی کیفری از طریق دادگاه مطالبه شود. و یا به استناد ماده 52قانون بازار اوراق بهادار بعد از صدور حکم دادخواست مطالبه زیان در دادگستری طرح گردد .

به قلم

امیر ضیغمی